Bywa, że w trakcie terapii pojawiają się momenty zwątpienia. Czasem zastanawiamy się, czy proces przynosi oczekiwane rezultaty. Niektórzy zaczynają odkładać wizyty, inni łapią się na tym, że "zapominają" o ważnych tematach do omówienia. Jeszcze inni czują rosnący dystans wobec całego procesu.
Takie odczucia i działania w tradycyjnej psychoterapii często nazywane są "oporem". Ale co, jeśli to nie jest opór, który trzeba przełamać, lecz mądrość Twojego wewnętrznego systemu, który sygnalizuje coś ważnego?
Tradycyjne rozumienie oporu
Tradycyjna psychoanaliza, wywodząca się z prac Freuda, postrzega opór jako zjawisko blokujące postęp terapeutyczny. W tym ujęciu to mechanizm, poprzez który psychika chroni się przed konfrontacją z trudnymi treściami.
Może to przybierać różne formy:
- Omijanie pewnych wątków w rozmowie
- Powierzchowność w odpowiedziach lub długie milczenie
- Problemy z punktualnością czy regularnością spotkań
- Trudności z realizacją ustaleń między sesjami
- Wewnętrzne przekonania podważające sens całego procesu
Współczesne rozumienie: od oporu do ochrony
Nowoczesne podejścia terapeutyczne, szczególnie te zorientowane na traumę i modele systemowe (jak IFS - Internal Family Systems), proponują radykalnie inne spojrzenie.
W Terapii IFS można powiedzieć, że opór nie istnieje.
Są tylko części nas, które się bronią z ważnych powodów.
To, co nazywamy oporem, to często:
- Mądrość systemu obronnego - Twoje wewnętrzne części ochronne, które przez lata dbały o Twoje przetrwanie
- Reakcja układu nerwowego - Jak podkreśla Bessel van der Kolk, nieufność czy wycofanie to naturalna reakcja organizmu po doświadczeniu traumy
- Sygnał o tempie - Twój system może komunikować, że potrzebuje zwolnić tempo pracy
- Informacja o relacji - Czasem "opór" mówi coś ważnego o dynamice między Tobą a terapeutą
Kiedy wątpliwości są konstruktywne?
Doświadczenie pokazuje, że trudności w terapii rzadko stanowią problem, gdy spełnione są kluczowe warunki:
- Autentyczna gotowość do pracy - wewnętrzna motywacja do eksplorowania trudności
- Jasność co do obszaru pracy - świadomość tego, nad czym właściwie pracujemy
- Wiara w możliwość zmiany - poczucie, że cele są realistyczne i osiągalne
- Bezpieczna relacja terapeutyczna - zaufanie i poczucie zrozumienia
Jeśli któryś z tych elementów kuleje, Twoje wątpliwości mogą być ważnym sygnałem, nie "oporem do przełamania".
Różne perspektywy na "opór"
| Podejście | Jak rozumie "opór" | Co sugeruje |
|---|---|---|
| Psychodynamiczne | Mechanizm obronny chroniący przed lękiem | Analiza i interpretacja |
| Poznawczo-behawioralne | Dysfunkcjonalne przekonania lub brak umiejętności | Restrukturyzacja poznawcza |
| Terapia schematów | Tryby ochronne z dzieciństwa | Empatyczna konfrontacja |
| ACT | Unikanie trudnych doświadczeń | Akceptacja i defuzja |
| Gestalt | Twórcze przystosowanie | Poszerzanie świadomości |
| IFS | Działanie części ochronnych z pozytywną intencją | Nawiązanie relacji z częścią |
Co może stać za Twoimi wątpliwościami?
1. Lęk przed zmianą
Nawet pozytywna zmiana może budzić niepokój. To naturalne - Twój system przez lata wypracował pewne strategie przetrwania. Rezygnacja z nich, nawet jeśli już nie służą, może być przerażająca.
2. Ochrona przed bólem
Gdy terapia dotyka bolesnych wspomnień, części ochronne mogą "hamować" proces. To nie sabotaż - to troska o Twoje bezpieczeństwo emocjonalne.
3. Głęboko zakorzenione wzorce myślenia
- Przekonanie o konieczności radzenia sobie samemu
- Wyuczona potrzeba kontrolowania emocji
- Lęk przed oceną przy pokazywaniu autentycznego siebie
- Skojarzenie zmiany z zagrożeniem
- Poczucie, że nie jest się godnym szczęścia czy pomocy
4. Dynamika relacji terapeutycznej
Czasem "opór" to reakcja na:
- Niewłaściwe tempo pracy
- Brak poczucia bezpieczeństwa w relacji
- Niedopasowanie metod do Twoich potrzeb
- Nieporozumienia w komunikacji
Twoje odczucia jako kompas
Najważniejsze: jeśli Twoje ciało mówi "nie", jeśli czujesz, że coś się w Tobie kurczy, napina lub zamyka – to jest WAŻNE.
Zamiast walczyć z "oporem", możesz:
- Być ciekawy swoich reakcji - "Co ta część mnie próbuje mi powiedzieć?"
- Dzielić się wątpliwościami z terapeutą - dobry terapeuta przyjmie je z otwartością
- Szanować swoje tempo - Twój system wie, ile może przetworzyć
- Ufać swojej intuicji - jeśli coś wydaje się nie tak, warto to zbadać
Relacja, która wspiera
Jak poznać, że Twoje wątpliwości są traktowane konstruktywnie?
✓ Terapeuta jest ciekawy, nie defensywny - pyta "Co sprawia, że tak się czujesz?" zamiast mówić "To Twój opór"
✓ Jest miejsce na każdą Twoją część - także tę, która wątpi, złości się czy chce uciec
✓ Terapeuta bierze odpowiedzialność - potrafi przyznać, że jego interwencja mogła być nietrafiona
✓ Tempo jest dostosowane do Ciebie - nie czujesz presji, by iść szybciej niż jesteś gotów
Kiedy warto zostać, a kiedy szukać dalej?
Warto dać sobie czas, gdy:
- Ogólnie czujesz się bezpiecznie z terapeutą
- Wątpliwości pojawiają się przy trudnych tematach
- Terapeuta jest otwarty na rozmowę o Twoich obawach
- Widzisz, że mimo trudności, coś się zmienia
Warto rozważyć zmianę, gdy:
- Konsekwentnie czujesz się niezrozumiany
- Terapeuta bagatelizuje Twoje odczucia
- Czujesz się oceniany lub krytykowany
- Po wielu miesiącach nie ma żadnego postępu
Podsumowanie
To, co w terapii nazywamy "oporem", często jest mądrością Twojego systemu wewnętrznego. Zamiast z nim walczyć, warto go wysłuchać. Twoje wątpliwości, niechęć czy wycofanie mogą nieść ważne informacje - o tempie pracy, o tym czego potrzebujesz, o relacji terapeutycznej.
Pamiętaj: dobra terapia to przestrzeń, gdzie możesz na nowo nauczyć się ufać sobie. Gdzie Twoje "nie" jest tak samo ważne jak "tak". Gdzie możesz zwolnić, gdy tego potrzebujesz, i gdzie Twoja intuicja jest traktowana jako cenny drogowskaz, nie przeszkoda do pokonania.
Jeśli doświadczasz wątpliwości w terapii, potraktuj je jako zaproszenie do dialogu - ze sobą, ze swoimi wewnętrznymi częściami, z terapeutą. W tej rozmowie może kryć się klucz do głębszego zrozumienia siebie i swojej drogi do zdrowienia.
